Wat is een biodynamische wijn, een biologische wijn of een natuurlijke wijn? En wat zijn de verschillen tussen deze wijnen?
Zomaar een paar vragen die vaak gesteld worden door liefhebbers van mooie wijnen die meer willen weten over de achtergrond van hoe de wijnen waar ze van houden gemaakt worden.
Op deze pagina vind je informatie om al deze vragen en meer te beantwoorden...
Er zijn verschillende definities van wat biodynamische landbouw precies inhoudt, maar samengevat is het een "ecologische, spirituele en ethische benadering" van landbouw en dus van voedselproductie en uiteindelijke voeding. Het produceren van biodynamische wijn volgt dus ecologische, spirituele en ethische richtlijnen.
Biodynamische wijn wordt gemaakt binnen de filosofie dat een wijndomein met zijn wijngaarden één onafhankelijk organisme is. Het ecosysteem van dit domein functioneert als een geheel, waarbij elk onderdeel binnen het domein en de wijngaarden bijdraagt aan een zelfvoorzienend systeem. Hierbij worden alleen natuurlijke materialen, aarde en compost gebruikt. Deze stimuleren de bodem voor plantengroei en vitaliteit door nuttige bacteriën en schimmels te voeden. Er worden dus geen chemische meststoffen en pesticiden gebruikt voor de vruchtbaarheid van de bodem. Eventueel aanwezige dieren (pluimvee, paarden, schapen, koeien) leven in dit ecosysteem en bemesten het, waardoor een natuurlijke en vruchtbare omgeving ontstaat voor de wijndruiven om in te groeien. Een bijkomend effect is dat biodynamische wijnbouw ook streeft naar duurzaamheid: het landgoed en de wijngaarden worden in minstens zo'n goede staat achtergelaten voor toekomstige generaties.
Algemeen wordt aangenomen dat de biodynamische landbouw zijn oorsprong vindt in het begin van de jaren 1920. De Oostenrijkse filosoof en antroposoof Rudolf Steiner lanceerde het idee van biologisch-dynamische landbouw rond 1920. Deze filosoof promootte ook het gebruik van landbouwpraktijken gebaseerd op de maankalender en astrologische invloeden in tegenstelling tot een puur wetenschappelijke benadering.
Wijnproducenten van over de hele wereld volgen biodynamische landbouw, zoals veel wijnproducenten uit de Bourgogne en Bordeaux, wijnproducenten uit de Napa vallei, om maar een paar gebieden te noemen. En op verschillende schaalniveaus: van beroemde wijnmakers als Domaine de la Romanee Conti tot zeer kleine lokale producenten als Nicolas Pavie.
Biodynamische wijn wordt dus gemaakt door alle losse onderdelen van een wijndomein als één geheel te beschouwen en te bewerken, waarbij alleen natuurlijke materialen worden gebruikt en dus geen chemicaliën. Daarnaast wordt (veelal) de biodynamische kalender gevolgd. Deze kalender wordt gebruikt vanaf de eerste groei van de wijnstokken tot de uiteindelijke oogst en zelfs fermentatie van de druiven. Deze kalender verdeelt alle taken binnen het wijndomein in vier type dagen aan de hand van de vier verschillende maancycli. Ieder dagtype komt overeen met een andere fase in de ontwikkeling van de druif:
Aan elk van deze dagen zijn bepaalde taken verbonden die de vier klassieke elementen weerspiegelen (aarde, water, lucht, vuur). Deze aanpak komt misschien wat zweverig over, maar voor biodynamische wijnmakers is het een essentieel onderdeel van wijn maken.
Na de oogst vindt fermentatie van de druiven op natuurlijke wijze plaats.
Biodynamisch wijn maken kent over het algemeen een hoger prijskaartje dan traditioneel wijn maken. Om een wijn als biodynamisch te kunnen classificeren, moeten de wijnmakers volgens strikte regulering werken. De twee bekendste instanties voor deze classificatie zijn Demeter en Biodyvin.
Algemeen wordt aangenomen dat biodynamische landbouw in het begin van de jaren 20 van de 20e eeuw ontstaan is. De Oostenrijkse filosoof en antroposoof – Rudolf Steiner – lanceerde rond 1920 het idee van biodynamische landbouw. Deze filosoof propageerde ook het gebruik van landbouwpraktijken gebaseerd op de maankalender en astrologische invloeden in tegenstelling tot een puur wetenschappelijke benadering.
Een van de doelstellingen binnen (o.a.) de biodynamische wijnbouw is de weerbaarheid van de wijnstokken tegen schimmels en ziektes te vergroten. Hierbij worden diverse methodieken toegepast.
Er worden bijvoorbeeld bepaalde planten zoals duizendblad, brandnetel, kamille en horsetail (paardenstaart) geplant, die de wijnstokken versterken. Deze planten bevatten stoffen die de grond verrijken om zo weerbaarheid en bescherming te bieden aan de wijnstokken. Horsetail (Heermoes) is bijvoorbeeld een plant die zwavel bevat, wat planten weerbaar maakt tegen meeldauw.
Er zijn ook wat excentriekere methoden die gebruikt worden. Een van de bekendste is het begraven van een koehoorn gevuld met koeienmest. Na enkele maanden te zijn begraven, wordt deze opgegraven en de gecomposteerde mest verdund met water om over de wijngaard uit te sproeien.
Dit is een wijn die, zoals je al verwacht, op biologische wijze is gemaakt. Net zoals bij de biodynamische wijnbouw, wordt hier geen gebruik gemaakt van chemische meststoffen, pesticiden, fungiciden of herbiciden.
Belangrijk is om in gedachten te houden dat er tijdens de vinificatie wel niet-biologische toevoegingen (zoals sulfieten of PH-regelaars) kunnen worden toegevoegd. Hiervoor kan gekozen worden om bijvoorbeeld de houdbaarheid te vergroten. Dat betekent dat, hoewel de druiven biologisch zijn geteeld, de wijn niet biologisch is. Dit zijn dan niet-biologische wijnen gemaakt van biologische druiven.
Veel wereldberoemde wijndomeinen produceren wijn met biologische methoden, zoals bijvoorbeeld Chateau Pavie.
Iedere wijn bevat van nature sulfiet. Sulfiet komt vrij tijdens de fermentatie van druiven, maar deze hoeveelheden zijn minimaal. Sulfiet is echter wel belangrijk voor de houdbaarheid van wijn. In Europa mag daarom een gelimiteerde hoeveelheid sulfiet worden toegevoegd bij het maken van wijn, waarbij de wijn wel het label ‘biologisch’ mag behouden. In de USA ligt deze toegestane hoeveelheid zelfs iets lager dan in Europa.
Of een wijn veganistisch is, hangt af van of er dierlijke producten worden gebruikt bij het maken van de wijn. Wijnen worden bijvoorbeeld geklaard met eiwit. Een Vegan wijn zou dat dus op een andere manier moeten doen. Vegan wijnen gaan overigens verder dan alleen het vinificatieproces, zo mag bijvoorbeeld ook het etiket geen vislijm bevatten en mogen enkel plantaardige kleurstoffen voor de inkt of capsule worden gebruikt.
Een natuurwijn is een uiterst “pure” vorm van wijn. Het gedachtengoed achter een natuurwijn is dat er minimale interventie van de wijnmaker plaatsvindt. Ook wordt hier gebruik gemaakt van natuurlijke bestrijdingsmiddelen, dus geen kunstmest, pesticide of andere onnatuurlijke ingrepen. Er is sprake van een handmatige oogst en een spontane vergisting, dus zonder toevoeging van extra gisten. Verder heeft deze wijn geen toevoegingen van zuren wordt sulfiet slechts in extreem noodzakelijke gevallen in zeer kleine mate toegevoegd. Dit zorgt er tevens voor dat natuurwijnen over het algemeen zeer beperkt houdbaar zijn. Het klaren vindt zonder chemische hulpmiddelen plaats, hetgeen soms leidt tot wat troebelere wijnen.
Waar biologische en biodynamische wijnen keurmerken kennen, hebben natuurwijnen dit nog niet.
Een bekende natuurlijke wijnproducent is Anne et Jean-Francois Ganevat.
Het antwoord op deze vraag is zowel ja als nee. In een blindproeverij is vrijwel niet te proeven of een wijn op een bijvoorbeeld biologische of biodynamische wijze is gemaakt. Door het vinificatieproces kunnen echter wel aanwijzingen zijn die erop duiden dat de wijn op natuurlijke wijze is gemaakt (natuurwijn). Denk bijvoorbeeld aan een troebele wijn die toont dat er niet gefilterd is. En natuurwijnen hebben de tendens om wat meer oxydatie te tonen.
Over het algemeen kan echter gesteld worden dat de aandacht voor de wijngaarden en het wijnmaakproces dusdanig veel intensiever is, dat er sneller sprake is van een hogere kwaliteit. En dat proef je wel degelijk. Het is niet voor niets dat een paar van de bekendste namen die bijna synoniem zijn aan kwaliteit op biodynamische wijze worden gemaakt. Denk bijvoorbeeld aan Domaine de la Romanee Conti, Chateau Palmer of Dauvissat om maar een paar te noemen.
Het is belangrijk om altijd in je achterhoofd een definitie van duurzaamheid te houden. Het idee van organische en biodynamische wijnbouw is uiteraard ook de duurzaamheid. Bij biologische wijnbouw gaat het om het zo goed mogelijk bijhouden van het land, de grond intact laten en de wijnstokken zo weinig mogelijk bewerken en storen in hun groeiproces. Behalve de kwaliteit is hier vaak ook de bedoeling om de grond gezond achter te laten voor toekomstige generaties wijnmakers.
Bij biodynamische wijn wordt dit zelfs nog iets verder doorgevoerd. Hierbij gaat het om de creatie van een nagenoeg zelfvoorzienende wijngaard, waarin alles wat leeft – de planten, de dieren, de insecten, de grond, de wijnstokken – bijdraagt aan dit micro-ecosysteem. De filosofie achter deze aanpak is dat de wijngaard uiteindelijk steeds beter in balans zal zijn en daarmee dus ook steeds meer zal bijdragen aan de duurzaamheid van de wijnbouw.
Bij natuurwijnen wordt eigenlijk iedere vorm van menselijk ingrijpen geschuwd. Dit is dus de methode waarbij de natuur echt de vrije loop wordt gelaten met slechts minimaal ingrijpen en wanneer toch ingegrepen wordt, zal dit op geheel natuurlijke wijze gebeuren.
Omschakeling naar dit type wijnbouw is zeer ingrijpend. De wijnboer zal verschillende methoden moeten veranderen en veel alternatieven gaan vinden voor de in eerste instantie niet-organische middelen die worden ingezet. In de eerste jaren van de transitie zal er mogelijk sprake zijn van verlies van opbrengst, aangezien wijnmakers op een andere manier moeten werken. Een goed voorbeeld van een andere aanpak is het gebruik van pesticiden. De chemische bestrijdingsmiddelen worden doorgaans opgenomen door de wortels van de druivenstokken. Ze bieden dan ook bescherming van binnenuit. Biologische producten geven vaak een beschermlaag aan de buitenkant in plaats van binnenin. Na iedere regenbui zal er dus opnieuw gespoten moeten worden. Behalve de verandering in producten, zullen dus ook de werkzaamheden moeten worden aangepast, zoals het spuiten na een regenbui. In praktijk kost het enkele jaren om een reguliere werkmethode te vinden waarmee de kwaliteit van de druiven wordt behouden en in de meeste gevallen een verbetering oplevert.
Momenteel zijn er drie voorname redenen waarom wijnboeren kiezen voor een biologische of zelfs biodynamische aanpak. De meest belangrijkste reden is de positieve invloed op het milieu, en daarmee het behoud van de kwaliteit van het land. De kwaliteitsverbetering van de druiven is voor veel boeren ook een belangrijke factor. Ook de gezondheid van de medewerkers wordt vaak aangedragen als argumentatie om over te stappen op een duurzame vorm van wijnbouw. Chemische pesticiden zijn schadelijk voor zowel de wijnstokken als de medewerkers die deze stoffen inademen.
We zien dat duurzaamheid sinds enkele jaren een belangrijke rol inneemt in de wijnbouw. Met name de wijnen van hoge kwaliteit en aanzien komen niet meer onder deze marketinguiting uit. We kunnen ondertussen gemakkelijk stellen dat duurzaamheid in de wijnbouw een onderscheidende factor is geworden.
Als een wijnproducent een gecertificeerde biologische, biodyamische of natuurlijke wijnproducent is, zie je de certificering op het wijnetiket. Certificeringen worden uitgegeven door certificeringsbedrijven zoals, onder andere, EU Organic, Ecocert (Frankrijk), Argencert (Argentinië), AIAB (Italië) en Demeter.
